Dawno, dawno temu…
Niepełnosprawność w kontekście głuchoty jest czymś, co towarzyszy ludzkości od czasów najdawniejszych. Pierwszym efektem rozważań nad problematyką osób Głuchych jest klasyfikacja sporządzona w 530 roku i zapisana w Kodeksie Justyniana. Uznaje się ją za jedną z pierwszych klasyfikacji głuchoty (Hodgson, za: Korzon, 1996, s. 20).
Pomimo tego, że problem był zauważany i opisywany, nie skupiano się na potrzebie kształcenia dzieci niesłyszących. Zanim odkryto i zrozumiano związek występujący między wadą słuchu a problemami w rozwoju mowy, upłynęło wiele czasu.
Jaka jest głębokość uszkodzenia i stopień ubytku słuchu?
To jak bardzo uszkodzony jest słuch, ma istotne znaczenie dla rozwoju mowy. Im większe uszkodzenie tym większe trudności w procesie nabywania umiejętności językowych.
Klasyfikację w zakresie głębokości oraz stopnia ubytku słuchu stworzyło Międzynarodowe Biuro Audiofonologii (BIAP), w której wyodrębniono następujące typy uszkodzeń słuchu:
- Stopień lekki (próg pobudliwości słuchowej w przedziale od 20 dB do 40 dB) – pełnienie ról społecznych przebiega w sposób naturalny, bez znaczących trudności. Niekiedy stosuje się aparaty słuchowe. Osoby z tej grupy nazywane są lekko niedosłyszącymi.
- Stopień umiarkowany (próg pobudliwości słuchowej w przedziale od 40 dB do70 dB) – jedynie w korzystnych warunkach akustycznych możliwe jest słyszenie oraz rozumienie dźwięków mowy. Często korzysta się z aparatów słuchowych niwelujących tę wadę. Mimo występujących wad artykulacyjnych, głównym środkiem komunikacji jest mowa. Pełnienie ról społecznych może powodować trudności. Osoby z tej grupy określa się mianem słabosłyszących lub niedosłyszących.
- Stopień znaczny (próg pobudliwości słuchowej w przedziale od 70 dB do 90 dB) – słyszenie oraz rozumienie mowy jest możliwe tylko przy zastosowaniu aparatów słuchowych. Słuchowa identyfikacja wszystkich dźwięków mowy nie jest możliwa, wykorzystuje się zatem odczytywanie mowy z ust. Dzieci należące do tej grupy uczęszczają do szkół integracyjnych lub specjalnych.
- Stopień głęboki (próg pobudliwości słuchowej w przedziale powyżej 90 dB)– aparaty słuchowe umożliwiają słyszenie jedynie silnych dźwięków. Możliwy jest odbiór niektórych części mowy jednak bez ich identyfikacji. Mowa jest niezrozumiała nawet przy zastosowaniu aparatów słuchowych. Dzieci należące do tej grupy uczęszczają do szkół specjalnych dla niesłyszących (Szczepankowski, 1999).
Kiedy pojawiło się uszkodzenie?
Kolejnym, równie istotnym czynnikiem, odgrywającym dużą rolę w procesie nabywania języka przez osoby niesłyszące, jest czynnik wskazujący na moment pojawiania się uszkodzenia.
- Postlingwalne – po opanowaniu mowy :
- wczesne – okres między siódmym a czternastym rokiem życia, gdzie utrata słuchu nastąpiła po opanowaniu podstaw mowy jednak przed pełnym ukształtowaniem się funkcji słuchowo-językowych.
- późne – utrata słuchu nastąpiła po opanowaniu języka oraz całkowitym ukształtowaniu funkcji mowy.
2. Perlingwalne – w trakcie rozwoju mowy
- wczesne – okres między drugim a trzecim rokiem życia, w którym są opanowane umiejętności związane z podstawowymi funkcjami słuchowymi, jednak nadal kształtują się podstawy systemu językowego (umiejętność rozumienia i tworzenia zdań).
- późne – okres między czwartym a siódmym rokiem życia, gdzie podstawy języka zostały opanowane, zatem ukształtowała się zdolność do rozumienia i tworzenia zdań. Okres, w którym nadal kształtuję się podsystem fonologiczny oraz umiejętność wypowiadania się zgodnie z normą.
3. Prelingwalne – słuch uszkodzony już w trakcie narodzin lub w pierwszym roku życia. Okres, w którym żadne funkcje słuchowe nie są jeszcze rozwinięte (Krakowiak, 2003).
Zaburzenia systemu językowego zależą w dużej mierze od tego, w którym momencie życia nastąpiła utrata słuchu oraz na jakim poziomie sprawności językowej była dana jednostka. Oceniając zagrożenia jakie niosą za sobą wymienione czynniki dla rozwoju poznawczego, należy stwierdzić, że uszkodzenie perlingwalne wczesne i prelingwalne są najbardziej niekorzystne w skutkach (Trochymiuk 2008, s. 14).
Gdzie jest zlokalizowane uszkodzenie?
Miejsce uszkodzenia słuchu jest kolejnym czynnikiem mającym wpływ na charakter jak i stopień nasilenia zaburzeń mowy u osób niesłyszących.
W tym zakresie wyróżnić możemy trzy rodzaje niedosłuchu. Pierwszym jest niedosłuch przewodzeniowy, zlokalizowany w części odpowiedzialnej za przewodzenie dźwięków w uchu zewnętrznym i środkowym. Tego rodzaju wada nie powoduje głuchoty, jednak jest przyczyną niedosłuchów. Mimo, że rozumienie mowy przebiega tu w sposób niezakłócony, to często stosowane są aparaty słuchowe. Drugim rodzajem jest niedosłuch odbiorczy, w którym wyróżniamy niedosłuch centralny, ślimakowy lub pozaślimakowy. Niedosłuch centralny związany jest z nieprawidłową pracą ośrodków słuchowych zlokalizowanych w korze mózgowej jak i uszkodzeniem pnia mózgu. Niedosłuch ślimakowy wiąże się z uszkodzeniem receptora, natomiast niedosłuch pozaślimakowy oznacza uszkodzenie nerwu VIII. Kolejnym – ostatnim– rodzajem niedosłuchu jest niedosłuch mieszany. Zlokalizowany jest zarówno w odbiorczej jak i przewodzącej części układu słuchowego( Pruszewicz 2003, s. 325-326).
Jakie są przyczyny uszkodzeń słuchu?
Przyczyny uszkodzeń słuchu dzielone są na trzy grupy. Do pierwszej zalicza się uszkodzenia wrodzone będące następstwem przyczyn genetycznych, przyjmowania przez matkę leków lub przebytych chorób. Druga grupa związana jest z uszkodzeniami okołoporodowymi. Ostatnia – trzecia – grupa odnosi się do nieprawidłowości jakie wystąpiły w późniejszym okresie życia dziecka (Skarżyński i In. 1997).
Mówiąc o okresie prenatalnym w kontekście etiologii uszkodzeń słuchu należy wymienić czynniki związane z infekcją wewnątrzmaciczną , zatruciem lekami czy też z chorobami wirusowymi matki. Do czynników mogących wystąpić w okresie okołoporodowym należy zaliczyć: nieprawidłowy poród, uraz porodowy, zaburzenia krążeniowe lub oddechowe, wcześniactwo, brak fachowej opieki, nieprawidłowo stosowana narkoza. W okresie poporodowym istnieje natomiast zagrożenie związane z żółtaczką bądź różnego rodzaju zakażeniami i urazami. Do przyczyn mających wpływ na funkcjonowanie narządu słuchu zaliczamy również czynniki okresu niemowlęcego oraz wczesnego dzieciństwa. Wyróżnić możemy: choroby zakaźne (grypa, świnka, odra), przewlekłe zapalenia ucha środkowego, urazy mechaniczne, akustyczne oraz zapalenia opon mózgowych. Przyczyny uszkodzeń słuchu w późniejszym okresie życia związane są natomiast z długotrwałymi urazami akustycznymi będącymi wynikiem przebywania w hałasie, głuchotą starczą, otosklerozą jak i zaburzeniami ukrwienia ucha wewnętrznego.
Znaczna większość zaburzeń słuchu – z wyłączeniem głuchoty starczej – głównie stopnia znacznego lub głębokiego występuje przed piątym rokiem życia (Szczepankowski, 1999, s .74).
Czy słuch jest ważny?
Otaczającą nas rzeczywistość poznajemy dzięki zmysłom, słuch jako jeden z nich odgrywa dużą rolę w procesach poznawczych. Zmysłowa eksploracja otoczenia polega na przetwarzaniu oraz integracji docierających do nas informacji sensorycznych. Kluczem do prawidłowego funkcjonowania w społeczeństwie jest zatem sprawnie działający system integracji bodźców płynących z otoczenia.
Rozwój języka w dużej mierze zależny jest od prawidłowego funkcjonowania aparatu słuchu. Jego zaburzenie obniża jakość kontaktów społecznych oraz przyczynia się do występowania zaburzeń zachowania o podłożu społecznym oraz psychologicznym. Powstająca wskutek tych czynników izolacja społeczna jest przyczynkiem do pojawiania się problemów o charakterze wychowawczym, dydaktycznym oraz rehabilitacyjnym. Bez wątpienia uszkodzenie słuchu pociąga za sobą wiele konsekwencji.
Bibliografia:
- Korzon, A. (1996). Totalna komunikacja jako podejście wspomagające rozwój zdolności językowych uczniów głuchych, Kraków: Wydawnictwo Naukowe WSP.
- Krakowiak, K. (2003). Kim jest moje niesłyszące dziecko? Rozważania o ukrytych założeniach antropologicznych współczesnych koncepcji surdopedagogiki i audiofonologii. Lublin: Wydawnictwo Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego.
- Pruszewicz, A. (red.). (2003). Audiologia kliniczna. Zarys, Wydawnictwa Akademii Medycznej im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu.
- Szczepankowski, B. (1999). Niesłyszący – Głusi – Głuchoniemi. Warszawa: WydawnictwoSzkolne i Pedagogiczne.
- Skarżyński, H., Mueller – Malesińska, M. i Wojnarowska, W. (1997). Klasyfikacjezaburzeńsłuchu. W: T. Gałkowski (red.), Audiofonologia (t. 10, s. 49-60). Warszawa: Polski Komitet Audiofonologii.
- Trochymiuk, A. (2008). Wymowa dzieci niesłyszących. Analiza audytywna i akustyczna,Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie – Skłodowskiej.